मुंबई महापालिकेने (BMC) शहरातील स्वच्छता (Cleanliness) आणि सार्वजनिक आरोग्याच्या दृष्टीने नव्या प्रणालीची पायाभरणी करत “सुविधा” हा अभिनव उपक्रम हाती घेतला आहे. मुंबईसारख्या महानगरात स्वच्छतागृहांची कमतरता आणि अस्वच्छता ही मोठी समस्या होती.
यावर उपाय म्हणून, BMC ने हिंदुस्तान युनिलिव्हर लिमिटेडच्या सहकार्याने सुविधा हा उपक्रम राबवण्याचा निर्णय घेतला. या केंद्रांच्या माध्यमातून नागरिकांना स्वच्छ, सुरक्षित आणि दर्जेदार सार्वजनिक स्वच्छतागृहे, अंघोळीसाठी जागा, लॉण्ड्री सेवा आणि शुद्ध पिण्याच्या पाण्याची सुविधा उपलब्ध करून देण्यात आली आहे.
मुंबईतील झोपडपट्ट्या आणि दाट लोकवस्ती असलेल्या भागांत सार्वजनिक स्वच्छतागृहे असली, तरी ती अस्वच्छ आणि देखभालीअभावी अनुपयोगी ठरत होती. विशेषतः महिलांसाठी सुरक्षित आणि साफ स्वच्छतागृहांची कमतरता जाणवत होती. या पार्श्वभूमीवर, मुंबई महापालिकेने सुविधा केंद्रांचा आराखडा तयार केला आणि हिंदुस्तान युनिलिव्हर लिमिटेडच्या सहकार्याने २०१६ साली हा प्रकल्प सुरू केला. या केंद्रांमध्ये उच्च दर्जाच्या स्वच्छतेचे निकष पाळले जातात, जेणेकरून नागरिकांना अत्याधुनिक आणि सुरक्षित सुविधा मिळाव्यात.
आजपर्यंत, BMC च्या या उपक्रमामुळे लाखो मुंबईकरांना दिलासा मिळाला आहे. सुविधा केंद्रांचा वापर करणाऱ्या ९१ टक्के महिलांना आपल्या दैनंदिन वेळेचे उत्तम नियोजन करणे शक्य झाले आहे, तर ९८ टक्के महिलांना या सुविधांमुळे अधिक सुरक्षित आणि सक्षम वाटते. आरोग्याच्या दृष्टीनेही या प्रकल्पाचा मोठा परिणाम दिसून आला आहे. पाण्यामुळे होणाऱ्या आजारांमध्ये जवळपास ४४ टक्के घट झाली असून, स्वच्छतेची सवय वाढल्यामुळे संक्रामक आजारांचे प्रमाणही कमी झाले आहे.
या केंद्रांची ऊर्जा बचतीच्या दृष्टीनेही अत्याधुनिक व्यवस्था करण्यात आली आहे. सुविधा केंद्रे सौरऊर्जेवर चालतात, त्यामुळे विजेचा अतिरिक्त वापर टाळता येतो. तसेच, पाण्याचा पुनर्वापर आणि कचऱ्याचे व्यवस्थापन यांवरही विशेष भर देण्यात आला आहे. मुंबई महापालिकेच्या नियोजनामुळे हा उपक्रम केवळ सामाजिकदृष्ट्या नव्हे, तर आर्थिकदृष्ट्याही स्वयंपूर्ण ठरला आहे. या केंद्रांमधील ५० टक्के उत्पन्न लॉण्ड्री सेवेतून मिळते आणि ९८ टक्के मासिक पासधारक आपल्या सेवेचे नूतनीकरण करतात, हे यशस्वी मॉडेलचे उदाहरण आहे.
२०१६ मध्ये प्रायोगिक तत्त्वावर सुरु झालेल्या या उपक्रमाचा विस्तार गेल्या काही वर्षांत मोठ्या प्रमाणावर झाला आहे. २०१८ मध्ये HSBC च्या सहकार्याने सुविधेच्या मॉडेलमध्ये सुधारणा करण्यात आली, तर २०२१ मध्ये धारावी येथे देशातील सर्वात मोठे सार्वजनिक स्वच्छतागृह उभारण्यात आले. २०२३ पर्यंत मुंबईत १५ सुविधा केंद्रे कार्यरत झाली असून, त्याचा लाभ दरवर्षी चार लाखांहून अधिक नागरिक घेत आहेत.
मुंबई महापालिकेच्या या उपक्रमामुळे शहरातील सार्वजनिक स्वच्छतेत लक्षणीय सुधारणा झाली आहे. विशेषतः झोपडपट्ट्यांमध्ये सुरक्षित आणि साफ स्वच्छतागृहे उपलब्ध करून देण्याचे BMC चे उद्दिष्ट या योजनेमधून साध्य होत आहे. यामुळे केवळ स्वच्छतेचा नव्हे, तर संपूर्ण शहराच्या आरोग्याचा स्तर उंचावण्यात मदत झाली आहे.
मुंबईसाठी सुविधा हा केवळ एक प्रकल्प नसून, स्वच्छ आणि आरोग्यदायी शहर घडवण्याच्या दिशेने टाकलेले महत्त्वपूर्ण पाऊल आहे. BMC च्या पुढाकारामुळे आणि हिंदुस्तान युनिलिव्हरच्या सहकार्याने हा उपक्रम यशस्वी ठरत असून, भविष्यात त्याचा आणखी विस्तार करण्याचे नियोजन आहे. स्वच्छ आणि सुदृढ मुंबईसाठी BMC चा हा पुढाकार एक आदर्श मॉडेल ठरत आहे.
